«انواع مهربانی‌ها» در جشنواره کن؛ دنیای دیوانه‌وار لانتیموس - BBC News فارسی (2024)

منبع تصویر، Festival de Cannes

روزموعود فرا رسید و«انواع مهربانی‌ها» فیلم تازه یورگوس لانتیموس فیلمساز برجسته یونانی در جشنواره کن به نمایش درآمد، فیلمسازی که سال گذشته با «بیچارگان» چشم‌ها را خیره کرد و شیر طلای ونیز و چند جایزه اسکار را به خانه برد.

حالا اما با فیلمی روبرو هستیم که از نظر مضمون و درونمایه به «بیچارگان» شبیه است و از جهت نمایش خشونت دیوانه‌وار و ابهامی که فیلمساز در روایت خود برمی‌گزیند، بازگشتی است به فیلم‌های یونانی اولیه این فیلمساز.

«انواع مهربانی‌ها» به سه بخش مختلف تقسیم شده و سه داستان متفاوت را در سه اپیزود روایت می‌کند، اما همان بازیگران هر بار در نقش‌های متفاوتی ظاهر می‌شوند و درونمایه این داستان‌ها، آنها را به نوعی به هم پیوند می‌زند.

فیلم فضا و داستان بسیار پیچیده‌ای دارد و لانتیموس به شکل جاه‌طلبانه‌ای قصد ندارد همه چیز را برای تماشاگرش روشن کند. در نتیجه ارتباط با فیلم بسیار سخت به نظر می‌رسد و برخی از صحنه‌های آن- و اساساً نگاه و قصد و غرض فیلمساز- در هاله‌ای از ابهام باقی می‌ماند و فیلم پاسخی برای پرسش‌های بی‌شمار تماشاگرش ندارد.

اما کلید ورود به جهان فیلم را باید در همان ترانه معروف آغازین جست‌و‌جو کرد: «رویاهای شیرین» (Sweet Dreams) که این چنین آغاز می‌شود: «هر کسی به دنبال چیزی است، برخی می‌خواهند از تو استفاده کنند و برخی هم می‌خواهند مورد سوء‌استفاده قرار بگیرند.» فیلم داستان آدم‌هایی است که می‌خواهند دیگران را کنترل کنند و در عین حال قصه شخصیت‌هایی است که به این کنترل و سوء‌استفاده تن می‌دهند.

ایپزود اول داستان جوانی را بازمی‌گوید که همه زندگی‌اش زیر سلطه یک مرد سالخورده‌تر است (یادآور شخصیت گاد در بیچارگان، باز با بازی ویلم دفو) مردی که حتی نوع غذا خوردن و عشقبازی کردن جوان با همسرش را هم تحت کنترل خود دارد. فیلم به دل این شخصیت‌های عجیب با زندگی و رابطه‌های جنسی عجیب‌تر نزدیک می‌شود و در فضایی جذاب، داستان غیر معمولش را پیش می‌برد تا به پایانی غریب‌تر می‌رسد که تماشاگر را در شوک نگه می‌دارد.

غرابت اپیزود اول با خشونت اپیزود دوم ادامه می‌یابد. باز شاهد صحنه‌های بسیار خشنی هستیم که فیلمساز با اصرار - به مانند فیلم‌های اولیه‌اش در یونان- آنها را به نمایش می‌گذارد و جز آن به یک خشونت درونی ترسناک می‌رسد که تماشاگرش را بی‌تاب می‌کند.

این بار این خشونت در رابطه یک زوج رخ می‌دهد. همسر یک پلیس در دریا گم شده و حالا ظاهراً پس از زنده ماندن در یک جزیره به خانه باز می‌گردد. از اینجا باز مفهوم کنترل به مایه اصلی بدل می‌شود: مرد - در قامت یک پلیس که وظیفه‌اش «کنترل کردن» است- زن را به قربانی کردن بدن خودش وا می دارد. اما یک صحنه کلیدی در گذشته- جایی که زن کتک خورده از شوهرش نزد یک مددکار به همه چیز اعتراف می‌کند، در عین حال که از او می‌خواهد که موضوع خشونت شوهرش را سربسته نگه دارد- ماجرا را به شکل دیگری تغییر می‌دهد و راه را باز می‌کند برای تأویل و تفسیری که بر اساس آن تمام اتفاقات بعدی تنها می‌توانند در ذهن مرد پلیس رخ داده باشند و زن احتمالاً با خشونت این مرد، جانش را از دست داده است.

ایپزود سوم باز هم غریب‌تر می‌شود و تأویل پذیرتر. زنی- اما استون، با بازی شگفت‌انگیزش- به دنبال دختری است که می‌تواند مرده را زنده کند. او به زندگی عادی‌اش پشت پا زده و درگیر یک فرقه کنترل‌گر هم شده است. همه چیز با هم می‌آمیزد تا یک داستان نمادین درباره قدرت زن روایت شود.

فیلم اساساً درباره - و در ستایش- اما استون است، همان طور که «بیچارگان» آشکارا چنین بود. بیچارگان روایت فمینیستی شگفت‌انگیزی بود از قدرت‌ها و قابلیت‌های زنانه. اینجا هم باز با یک فیلم فمینیستی درباره قدرت زنان روبرو هستیم که سازنده‌اش علاقه‌ای به شعار دادن ندارد، اما تماشاگر هوشمند- و البته خاص- را رفته‌رفته با نشانه‌هایی جذاب به یک دنیای زنانه هدایت می‌کند که به شکل استعاری در قدرت زنده کردن مردگان نمود می‌یابد.

لانتیموس از ما می‌خواهد که داستان بسیار عجیب و پر ابهام‌اش را باور کنیم و با شخصیت زنی همراه شویم که مناسبات و انتظارات دنیای مردانه را نمی‌پذیرد و می‌خواهد جهان تازه‌ای بنا کند. هر چند پایان فیلم تلخ و تکان دهنده است، اما لانتیموس صرفاً روایتگر نوعی تلاش برای زیستنی متفاوت است که با رسم و رسوم و عرف و سنت‌های زندگی بشر قرابتی ندارد.

اساساً دنیا و آدم‌های لانتیموس هیچ ارتباطی با واقعیت زندگی ما ندارند، در عین حال اما- به شکل تناقض‌آمیزی- فیلم‌های لانتیموس تصویر مستقیمی هستند از همه قواعدی که زندگی ما را شکل می‌دهند و در نظر فیلمساز، بسیار کلیشه‌ای و غیر‌منطقی‌اند و حتی مضحک. به همین جهت لانتیموس با فاصله می‌ایستد و به همه چیز می‌خندد.

او از ما می‌خواهد حتی به این خشونت وحشتناک هم بخندیم- که البته کار ساده‌ای نیست- اما در نهایت همه چیز هجویه‌ای است بر اصول و قواعد زندگی‌ای که بشر در جهان معاصر برای خودش دست و پا کرده است.

این مضمون در «بیچارگان» به بهترین شکل پرداخت شده بود (و بهترین اثر سازنده اش را رقم زد) و حالا در «انواع مهربانی‌ها»، هرچند به قدرت فیلم قبلی نیست، اما کماکان بارقه‌های جذابی دارد از دنیای دیوانه‌وار یک فیلمساز مؤلف.

منبع تصویر، Festival de Cannes